Karar alma süreçlerimizi etkileyen bilişsel yanılsamalar hepimizi, hatta yüksek eğitimli zihinleri bile etkileyebilen güçlü etmenlerdir. Bu yazıda iş dünyasında, girişimcilikte ve üniversite yaşamında sıklıkla karşılaşılan bazı bilişsel yanılsamalara odaklanacağız. Bu yanılsamalar, evrimsel süreçten gelen düşünce kalıplarının bir sonucudur ve bu tuzaklara düşmek kötü kararlar alarak iş hayatımızda ve özel hayatımızda başarısız olmamıza yol açabilir.
Birçok farklı bilişsel yanılsama türü mevcuttur ancak bu yazıda sadece onaylama yanılsaması, bulunabilirlik yanılsaması, batık maliyet yanılsaması ve hayatta kalma yanılsaması gibi bilişsel yanılsamalara odaklanacağız.
Onaylama Yanılsaması (Confirmation Bias)
Onaylama yanılsaması, mevcut inançları destekleyen kanıtlara sadece odaklanma eğilimimizi tanımlar. Sadece kendi düşüncelerimize destekleyici kanıtları gördüğümüzde bu yanılsama ciddi sonuçlara yol açabilir. Bir iş planı oluştururken yalnızca olumlu müşteri geri bildirimlerine odaklanmak buna örnek olarak gösterilebilir.
Kaçınma İpuçları:
Zıt görüşleri dinleyin ve değerlendirin. Zıt görüşler dile getiren kişilerin nerede haklı olabileceklerini bulmaya çalışın.
Kendi hipotezinizi eleştirin ve nerede yanılıyor olabileceğinizi sorgulayın.
Hayatta Kalma Yanılgısı (Survivorship Bias)
Hayatta kalma yanılsaması, sadece başarılı olanların hikayelerine odaklanma eğilimimizi tanımlar. Bu, başarısızlıkları görmezden gelerek odaklandığımız işin olduğundan daha kolay olduğu gibi yanıltıcı bir perspektif sunabilir. Bir sosyal medya girişimi kurarken sadece Facebook, Twitter gibi başarılı örneklere bakmak ama başarısız olup batmış binlerce başka sosyal medya uygulamasını göz ardı etmek bu duruma örnek olarak verilebilir.
Kaçınma İpuçları:
Başarısızlıkları da değerlendirin ve başarılı olamayan projelerden ders çıkarın.
Bir fikir veya iş size kolay gibi görünüyorsa neden bu kolay işin şimdiye kadar çok daha yaygın bir şekilde başkaları tarafından da yapılmadığını sorgulayın.
Bulunabilirlik Yanılsaması (Availability Bias)
Bulunabilirlik yanılsaması, yakın zamanda karşılaştığımız dolayısıyla daha kolay hatırlayabildiğimiz bilgilere aşırı güvenme eğilimimizi tanımlar. Bu, kararlarımızı etkileyebilir ve potansiyel riskleri göz ardı etmemize neden olabilir. Haberlerde yakın zamanda uçak kazası haberi gördüğünüz için uçakların güvenli olmadığını düşünmek bu durumun örneklerinden biridir.
Kaçınma İpuçları:
Objektif verilere ulaşmaya çalışıp verilere dayanarak kararlar alın.
Farklı bilgi kaynaklarından beslenmeye çalışın.
Hafızanızdaki bilgilere güvenip hızlı kararlar almayın, farklı görüşleri de dinleyerek kendinize zaman tanıyın.
Batık Maliyet Yanılgısı (Sunk Cost Fallacy)
Batık maliyet yanılgısı, önceki yatırımlarımızın (zaman, para, çaba) boşa gideceğinden korkarak yanlış kararlar almamıza neden olan bir yanılsamadır. Daha önceki çabalarımızın heba olmasından korkarak daha fazla emek harcayıp sürecin sonunda çok daha büyük bir maliyet ile başarısız olmamıza yol açabilir. Başarılı gitmeyen bir reklam kampanyasını, ekipçe çok zaman ve para harcamış olduğunuz için iptal etmek istememek ve biraz daha uğraşırsanız başarılı olacağınızı düşünmek bu yanılgının yaygın örneklerinden biri olarak gösterilebilir.
Kaçınma İpuçları:
Bir projeye başlamadan önce objektif başarı kriterleri oluşturun ve değerlendirme zamanı geldiğinde bu kriterlere göre karar verin.
Kendi fikirlerinize aşık olmayın. Verilerle hareket ederek zamanı geldiğinde kendi fikirlerinizi de sonlandırmayı bilin. En güzel derslerin başarısızlıklardan çıktığını hatırlayın.
Yukarıdaki maddelerin hepsine birden uygulanabilecek son bir ipucu;
Karar alma protokolleri oluşturun. Bir projeye başlarken ya da sadece sizin için önemli bir karar alırken şu soruları kendinize sorun: Bu işe neden başlıyorum? Nereye ulaşmak istiyorum? Ne olursa kendimi başarılı sayabilirim? Objektif bir şekilde ölçebileceğim bir başarı kriteri koyabilir miyim? Ne zaman bir değerlendirme yapmam lazım?
Bu soruları cevapladığımızda ve zamanı geldiğinde bu cevaplara göre hareket ettiğimizde karar almak ve aldığımız kararlara güvenmek bizim için çok daha kolay olacaktır.
Günümüzde çok sayıda veri noktasına erişimimiz var. Ancak bu da bazen karar vermeyi zorlaştırabilir. Kendi düşüncelerimize güvenirken ve her zaman eleştirel düşünce uygularken dikkatli olmalıyız.
Bu yazıda ele aldığımız bilişsel yanılsamalar sadece birkaç tanesi. Daha fazla ve bu konuda yazmamızı istiyorsanız, yorum bırakabilir veya bize mesaj atabilirsiniz. Girişimcilik ekosistemine dair daha fazla içeriğe erişmek için bizi takip etmeyi unutmayın.